Wydane przez
Wydawnictwo Słowa i Myśli
Tym, o czym rozmawiają Lichocka i Zybertowicz, jest system III RP, nazywany przez Zybertowicza wielopiętrowym klientelizmem. Zdaniem socjologa ów wielopiętrowy klientelizm, a mówiąc precyzyjniej – ogromna skala tego zjawiska, to największa przeszkoda w rozwoju Polski.
Klientelizm, polegający na relacjach typu patron – klient, występuje na wszystkich poziomach życia społecznego, z poziomem najwyższych władz włącznie. Skutki klientelizmu są straszliwe; system ten jest antyrozwojowy, obniża jakość zarządzania i demoralizuje, kreuje podłą tkankę społeczną – podsyca niewiarę w to, że nie można godnie do czegoś w życiu dojść. [s. 123]
Zdaniem Zybertowicza istotne jest to, że klientelizm nie tylko występuje powszechnie, ale że stanowi strukturalną cechę systemową, jest wpisany w system. Ludzie o tym wiedzą i dostosowują się do istniejącego systemu; przeważnie nie z tego powodu, że są z gruntu złymi ludźmi, tylko dlatego, że nie znają innego sposobu na funkcjonowanie w społeczeństwie. Powstaje zatem błędne koło, bowiem klientelizm wytwarza postawy, które są niefunkcjonalne rozwojowo. [s. 195]
Lubię czytać i słuchać Zybertowicza. Jest to socjolog mówiący rzeczy ciekawe, mający dużą erudycję w wielu dziedzinach, posługujący się precyzyjnym językiem, zachowujący stosowny dystans badacza do zjawisk, o których się wypowiada. Profesor nie tylko opisuje rzeczywistość, nie tylko daje diagnozy, a te są jak najdalsze od publicystycznych uproszczeń i naiwności, ale również przedstawia rekomendacje, mówi co robić, aby budować silną Polskę.
W diagnozach Lichocka i Zybertowicz czasami się nie zgadzają; raz jest to różnica niewielka, innym razem dość poważna; podobnie przedstawia się rzecz z rekomendacjami – dziennikarka i profesor mocno się spierają, zwłaszcza pod koniec książki.
Lichocka w tej rozmowie wypadła bardzo dobrze; przedstawia ciekawe tezy i, co istotne, rzetelnie je argumentuje. Takich rozmów brakuje w mainstreamowych mediach, ale nie tylko takich rozmów w mainstreamowych mediach brakuje. Ostatni rozdział książki zaczyna się tak:
Lichocka: - Trochę się w tej książce przechwalamy, że udało nam się odkodować system III RP.
Zybertowicz: - Gorzkie to przechwałki. Nawet nie dlatego, że pewnie nie wyczerpaliśmy tematu, ale przez to, że w próbach całościowej analizy systemu jesteśmy niemal odosobnieni. W normalnie funkcjonującej sferze publicznej, w której demokracja ma także wymiary deliberatywne, gdzie podstawowe kwestie są rozważane w racjonalnej rozmowie, taki głos jak nasza książka byłby czymś na porządku dziennym. Analiz systemu byłoby mnóstwo; nawiązywałyby one do siebie nawzajem. Gdyby w Polsce istniał obszar faktycznego dialogu, to część dziennikarzy, intelektualistów, uczonych, a także bardziej inteligentni politycy braliby w nim udział. [ss. 315-316]
No właśnie, „w normalnie funkcjonującej sferze publicznej”. Rzecz jasna termin „normalny”, w odniesieniu do sfery publicznej, nie jest terminem precyzyjnym i można dyskutować o tym, co to znaczy, że sfera publiczna funkcjonuje normalnie, ale chyba – i to jest moja opinia – większość ludzi czuje, że system wielopiętrowgo klientelizmu nie jest normalnym systemem. Przynajmniej mam nadzieję, że wielu ludzi chciałoby czegoś więcej, niż tego, że mogą zmienić samochód, kupić nowe meble do domu, decydować, czy kupić już sobie telewizor 3D i z jakiej półki cenowej, samemu, zupełnie suwerennie, wybrać smartfona i tablet dla siebie. [s. 182]
Komentarze
ok, ale masz na myśli każde rządy na świecie, czy każde rządy w Polsce? I dalej - widzisz różnicę między skalą klientelizmu w Szwajcarii, USA, Wielkiej Brytanii, a skalą klientelizmu w Polsce? :-)